Người Mường ăn Tết bắt đầu từ
ngày 27 tháng chạp tới mùng 3 tháng Giêng theo lịch người Kinh. (Theo Vnexpress).
Lịch Mường xưa tính theo tuần trăng, khác một chút với
người Kinh, cụ thể là tính “ngày lui, tháng tới” (ngày âm lịch là 15 trăng
tròn, lịch Mường tính lui lại một hôm vào 14). Tết bắt đầu vào cuối tháng Chạp
của năm cũ và kéo dài tới đầu tháng Giêng của năm mới.
Nửa cuối tháng chạp, nhiều gia đình bắt đầu chặt nứa hay
cây giang về để tước, chẻ lạt gói bánh chưng, làm cặp nướng thịt...
Ngày 27 tháng Chạp ở vùng Lạc Sơn còn gọi là ngày tha lả
- rửa lá. Chị em mang toàn bộ bát đũa, xoong, nồi, lá dong... ra sông, suối rửa
sạch sẽ. Ngày 28 tháng chạp nhiều nhà bắt đầu gói bánh chưng và bánh uôi (loại
bánh khá giống bánh tét miền Nam).
Các loại bánh truyền thống sau khi luộc sẽ được vớt ra, để
ráo nước và dùng cúng gia tiên.
Người đàn ông lớn tuổi trong gia đình làm nhiệm vụ bày
mâm cỗ cúng. Thông thường, bàn thờ tổ tiên được đặt 3 mâm: Mâm ngoài cùng thờ bố
mẹ, mâm thứ hai thờ ông bà, mâm thứ ba (trong cùng) thờ cụ kỵ.
30 Tết theo âm lịch, người Mường gọi là ngày chín lụn,
người dân cũng thức đêm đón giao thừa với các phong tục như đánh chiêng, đánh
trống, con cháu ra vó lấy nước về đặt trên bàn thờ tổ tiên...
Người già đứng lên nói lời chúc con cháu sang năm mới mạnh
khoẻ, làm ăn giàu có. Sau khi ổn định chỗ ngồi các mâm - tiếng Mường gọi là
“buông cỗ”, sẽ đến thủ tục chào chúc tốt lành, mọi người mời nhau uống rượu và
các món ăn trên mâm.
Sự mời mọc diễn ra liên tục suốt cả bữa cỗ, món ăn trong
ngày Tết của người Mường luôn có bánh chưng và bánh dày. Rượu cần là món uống đặc
sản không thể thiếu trong dịp này.
Vào ngày mùng một, mùng 2, thanh niên trong bản cùng trẻ
nhỏ đánh chiêng cồng rộn ràng, đi qua nhà nào thì nhà ấy mở cửa cho ít tiền hoặc
bánh.
Tết là dịp để phụ nữ Mường trưng diện những chiếc áo, chiếc
váy đẹp nhất. Trang phục của phụ nữ Mường Bi, Mường Chậm (Hoà Bình) là váy
đen, áo trắng ngắn, cạp váy to dệt hoa văn trang nhã, đầu quấn khăn màu trắng,
áo trắng, hồng phủ ra ngoài che một phần cạp váy, lấp ló chiếc yếm dệt hoa văn
bên trong.
Theo phong tục của người Mường, trước khi mở hội cồng
chiêng, làng phải có một thủ tục làm mâm lễ trình với các vị Thánh trong
làng.
Tết Nguyên đán của người Mường (Hòa Bình) là phong tục đẹp
chứa đựng nhiều biểu tượng, tín hiệu văn hóa từ nghìn xưa truyền lại, mang tính
nhân văn cao cả, hiện vẫn được người Mường lưu giữ và truyền lại cho mai sau.